Dros y blynyddoedd diwethaf, mae llywodraethau ledled y byd wedi bod yn ymgodymu â chymysgedd cymhleth o heriau cyllidol, o ymateb i ddigwyddiadau eithriadol megis pandemig COVID-19, i bwysau cynyddol ar wariant cyhoeddus o ganlyniad i ffactorau mwy hirdymor megis poblogaeth yn heneiddio a’r newid yn yr hinsawdd. Mae hyn wedi arwain at ffocws newydd mewn polisi rhyngwladol ar gynaliadwyedd cyllidol, wrth i wledydd ddod allan o gyfnod o ergydion economaidd, refeniw a gwariant sylweddol ac annisgwyl, a cheisio dychwelyd i lwybr cyllidol hirdymor, sefydlog a phwrpasol.
Fel llawer o gymheiriaid rhyngwladol, mae Llywodraeth Cymru wedi mynegi ei bwriad i gryfhau ei dull o ymgorffori safbwynt tymor canolig a hirdymor wrth wneud penderfyniadau cyllidol a chyllidebol. Ym mis Mehefin 2024, cyhoeddwyd y byddai Adolygiad Gwariant nesaf Cymru yn ymestyn ‘y tu hwnt i flaenoriaethau tymor byr i ganolbwyntio ar yr heriau a’r cyfleoedd allweddol yn y tymor canolig i’r tymor hirach’, gan helpu i sefydlu dull llywodraeth gyfan o nodi blaenoriaethau a chyflawni canlyniadau.
I gefnogi’r rhaglen waith hon, gofynnwyd i Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru gyfosod tystiolaeth ar arferion gorau rhyngwladol ar gyfer mabwysiadu safbwynt tymor canolig i hirdymor wrth lunio polisïau cyllidol a chyllidebol. Yn benodol, aeth ein hymchwil i'r afael â'r cwestiynau ymchwil canlynol:
- Sut mae llywodraethau rhyngwladol yn mabwysiadu prosesau a fframweithiau rheoli arian cyhoeddus i alluogi dull tymor canolig i hirdymor o lunio polisïau cyllidol a chyllidebol?
- Pa brosesau a fframweithiau rheoli arian cyhoeddus sydd wedi bod yn effeithiol wrth helpu llywodraethau i:
- ragweld a chynllunio ar gyfer pwysau gwariant cyhoeddus dros gyfnod o amser hirach; a
- llywio penderfyniadau cyllidol a chyllidebol tymor agosach yn well i gyflawni canlyniadau polisi tymor canolig a hirdymor?
- Pa wersi allweddol ac arferion gorau y gellir eu nodi o’r dulliau hyn, gan ganolbwyntio’n benodol ar:
- astudiaethau achos o sut mae llywodraethau wedi mynd i'r afael â heriau gwariant cyhoeddus sylweddol drwy gynllunio tymor hirach; ac
- enghreifftiau rhyngwladol y gellir eu cymharu â Chymru o ran ysgogiadau cyllidol sydd ar gael ar hyn o bryd neu o bosibl ar gael i Lywodraeth Cymru?
I ymateb i’r cwestiynau hyn, aethom ati i gynnal synthesis o ymchwil ar brosesau rheoli arian cyhoeddus a ddefnyddiwyd yn rhyngwladol i gefnogi dulliau tymor canolig i hirdymor o lunio polisïau cyllidol a chyllidebol. Mae ein hadroddiad yn amlinellu gwersi allweddol ac egwyddorion arfer gorau, gan gynnwys astudiaethau achos cyhoeddedig o amrywiaeth o wledydd gan gynnwys yr Iseldiroedd, Awstralia, Ffrainc, Gwlad Belg, Denmarc, a Seland Newydd.
Mae offer ac arferion rheoli arian cyhoeddus a ddefnyddir yn fyd-eang i helpu llywodraethau i fabwysiadu dulliau mwy hirdymor o lunio polisïau cyllidol a chyllidebol yn cynnwys:
- dadansoddi tueddiadau a phwysau gwariant hirdymor;
- cryfhau'r cyfnod strategol ym mhroses y gyllideb;
- adolygiadau gwariant;
- fframweithiau cyllideb tymor canolig (MTBFs); a
- mentrau cyllideb strategol.
Gall rhoi un, neu nifer, o’r arfau hyn ar waith gefnogi llywodraethau i ragweld a pharatoi ar gyfer digwyddiadau yn y dyfodol, alinio adnoddau ariannol â nodau polisi hirdymor a gwella’r broses o ddyrannu adnoddau, cydlynu polisïau a thryloywder wrth wneud penderfyniadau.
Rhaid ystyried nifer o ffactorau allweddol er mwyn rhoi un neu fwy o’r arfau hyn ar waith yn effeithiol. Rhaid meithrin gallu digonol i fabwysiadu offer a dulliau rheoli arian cyhoeddus newydd, ac mae’r taflenni’n pwysleisio hynny. Mae sicrhau ymrwymiad gwleidyddol i ddulliau gweithredu tymor hwy (gan gynnwys ymrwymiad trawsbleidiol), fframweithiau sefydliadol, cyfreithiol a gweinyddol cryf, tryloywder ac ymgysylltu â rhanddeiliaid hefyd yn cael eu hamlygu fel ffactor pwysig ar gyfer llwyddiant.
Mae dau bapur briffio manwl ar adolygiadau o wariant a fframweithiau cyllideb tymor canolig yn cyd-fynd â’r adroddiad hwn.